بررسی ارتباط بین کیفیت سود و مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

147 بررسی ارتباط بین کیفیت سود و مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران * دکتر صابر جلیلی ** فرزاد قیصری چکیده هدف این پژوهش بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. معیارهای مسئولیت های اجتماعی شامل) آموزش های رایگان تعداد اعضای هیات مدیره داشتن گواهی نامه حفظ استانداردهای زیست محیطی هزینه های تحقیق توسعه و تبلیغات( و معیارهای مدیریت سود شامل قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری) کیفیت سود ساختگی( و وجوه نقد عملیاتی غیرعادی هزینه های تولیدی غیرعادی و هزینه های اختیاری غیرعادی) معیارهای کیفیت سود واقعی( می باشد. این پژوهش از نوع پس رویدادی و کاربردی بوده و هم چنین بدین علت که داده های پژوهش بدون دخالت محقق گردآوری شده از نوع پژوهش های نیمه تجربی بوده و با توجه به تجزیه و تحلیل روابط بین متغیرها از نوع توصیفی- همبستگی می باشد. به منظور تخمین مدل های این پژوهش جهت انجام آزمون فرضیه ها ابتدا مدل ها با استفاده از داده های ترکیبی اثرات ثابت و اثرات تصادفی برای 7 سال و در مجموع 952 سال- شرکت برآورد شدند. قبل از آزمون فرضیه ها با استفاده از مدل به بررسی پایایی متغیرها بررسی ناهمسانی واریانس مدل و بررسی هم خطی مدل پرداخته شده است. پس از تخمین و برآورد مدل به بررسی معناداری ضرایب و معناداری مدل رگرسیونی پرداخته و بر این اساس فرضیات پژوهش آزمون می گردند. برای انجام کلیه تخمین ها از نرم افزار Eviews7 استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل شرك تهاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در قلمرو زماني بين سا لهاي 1384 تا 1390 است. در اين پژوهش جهت نمون هگيري از روش هدفمند )حذف سيستماتيك( استفاده شده است نتایج نشان داد که در مدل اقالم تعهدی اختیاری و مدل مدل * استادیار گروه حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی میانه ایران. )نویسنده مسئول مقاله( accounting.jalili@yahoo.com ** دانش آموخته کارشناسی ارشد حسابداری دانشگاه آزاد اسالمی واحد تبریز ایران.

148 هزینه های تولیدی غیرعادی بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و مدیریت سود رابطه مثبت غیر معنادار وجود داشته و در مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی و مدل هزینه های اختیاری غیرعادی بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود رابطه معناداری وجود دارد. واژه های کلیدی: مسئولیت پذیری اجتماعی هزینه های تولید غیرعادی وجوه نقد عملیاتی غیر عادی هزینه های اختیاری غیر عادی مدیریت سود واقعی. 1- مقدمه مسئولیت اجتماعی شرکت ها موضوعی جدید در ادبیات و تحقیقات حسابداری به شمار رفته و از جنبه های مختلف توسط سرمایه گذاران تحلیل گران مدیران و محققین مورد توجه قرار گرفته است. امروزه سهامداران خواهان سرمایه گذاری در شرکت هایی هستند که به گونه ای مناسب مسئولیت های اجتماعی را انجام می دهند. گرانت) 2008( ادعا می کند که مسئولیت های اجتماعی شرکت ها نه تنها در شرکت های بزرگ انجام می شود بلکه امروزه برای بسیاری از شرکت ها ضروری به نظر می رسد. طرفداران افشای اطالعات مسئولیت های اجتماعی ادعا می کنند که شرکت ها برای افزایش ثروت سهامداران این اطالعات را افشا می کنند] 7 [. مسئوليت اجتماعي شركتها موضوع جدال قابل توجهي در اياالت متحده در طول اين چند دهه بودهاست. در يك طرف افرادي قرار دارند كه استدالل ميكنند هدف تجارت كسب سود و افزايش ارزش سهام است و بهبود وضع رفاه و سالمت اجتماع به طور كلي وظيفه عوامل مذهبي اجتماعي و حكومتي است. مقاله كالسيك ميلتون فريدمن )1970( با عنوان»مسئوليت اجتماعي تجارت فقط افزايش سود است«به روشني اين ديدگاه را تشريح ميكند و در پاسخ كساني كه مدعي بودند تجارت تا حد زيادي نسبت به امور رفاهي جامعه متعهد است داده شد. البته طرفداران فريدمن به طور كلي منكر درگير شدن شركت در فعاليتهاي اجتماعي نيستند بلكه آنها ميگويند كه هدف و نتيجه اقدامات بايد كسب سود براي سازمان باشد. براي مثال اين كامال درست است كه يك شركت در بهبود وضعيت محلي مشاركت كند اگر اين امر باعث بازگشت سود و بازده شود] 6 [. در طرف ديگر اين جدال كساني هستند كه استدالل ميكنند كه تجارت داراي يك دين اجتماعي مدني يا اخالقي براي انجام فعاليتهاي اجتماعي به منظور بهبود رفاه عمومي به وسيله منافعش است. طرفداران اين ديدگاه منكر اهميت سود براي تجار نيستند براي آنها سود براي اموري چون ايجاد اشتغال دستمزدهاي عادالنه توليدات مفيد ماليات محلي و ساير همكاريهاي اجتماعي بسيار مهم و اساسي است. با اين وجود

149 معتقدند كه بايد شركتها نقش اجتماعي وسيعي در ايجاد رفاه عمومي از طريق تاثيرگذاري روي برنامههاي اجتماعي داشتهباشند. اين بدان معني است كه بايد از محدوده تنگ منافع خودخواهانه بيرون آمده و سعي كنيم منافعمان موضوعات اجتماعي را نيز در بگيرد و در راستاي اهدافي چون افزايش سطح سواد برچيدن بيگارخانهها گفتگوهاي سازنده و ارتقاء سطح اجتماعي عمل كنيم. عالوه بر اين در قبول اين ديدگاه فعاالن اجتماعي استدالل ميكنند كه درگير شدن تجارت در ارتقاي سطح اجتماعي يك تعهد اخالقي و مدني واضحي است و الزم است بدون در نظر گرفتن عواقب مادي چنين فعاليتهايي براي شركت آنها را انجام داد. 2- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش امروزه به دلیل گسترش فعالیت های اقتصادی توسعه بازارهای مالی و رونق سرمایه گذاری در بازارهای سرمایه بخصوص بورس اوراق بهادار توسط اشخاص حقیقی و حقوقی مهمترین ابزار جهت اتخاذ تصمیمات درست و کسب منفعت مورد انتظار و استفاده بهینه و مطلوب از امکانات مالی دسترسی به اطالعات درست بموقع و تحلیل دقیق و واقع بینانه آن است. سرمایه گذاران و سهامداران در خصوص خرید سهام نیاز به بررسی و پیشی بینی ارزش سهام شرکت ها در سال های آتی دارند و بدیهی است که تعیین این ارزش منوط به پیش بینی قدرت سودآوری شرکت ها و پایداری و ثبات آن در آینده است. سودهای گزارش شده در صورت های مالی و گزارشات مالی به دلیل استفاده از حسابداری تعهدی و وجود قضاوت ها و ارزیابی های شخصی نمی تواند به طور مناسب قدرت موسسه را در ایجاد جریان های نقدی مطلوب منعکس نماید. مطالعات انجام شده در زمینه مدیریت سود نشان دهنده وجود دو شیوه اصلی برای مدیریت سود است. مدیران شرکت ها می توانند از طریق دستکاری اقالم تعهدی و همچنین دستکاری فعالیت های واقعی سود را مدیریت کنند] 9 [. اغلب ادبیات مدیریت سود بر مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی تاکید دارند. در حالی که مطالعات کمی در زمینه مدیریت سود واقعی صورت گرفته است. مدیریت سود واقعی با تغییر در زمان بندی یا ساختار فعالیت های واقعی واحد تجاری همراه است. لذا پژوهشگران در مطالعات انجام شده در زمینه مدیریت سود واقعی به دنبال شناسایی سطوح غیرعادی فعالیت های واحد تجاری هستند] 11 [. از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط بین مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها و دستکاری معیارهای واقعی کیفیت سود در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. بر خالف پژوهش های انجام شده در داخل کشور که بیشتر از اقالم تعهدی اختیاری به عنوان معیاری برای کیفیت سود استفاده نموده اند در این پژوهش دستکاری سود از طریق فعالیت های واقعی و ارتباط آن با مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش معیارهای مدیریت سود

واقعی با توجه به پژوهش کیم پارک و ویر) 2012 ( انتخاب شده است] 14 [. 150 3- مبانی نظری پژوهش در سال های اخیر و به ویژه در نتیجه رسوایی های مالی توجه روزافزونی به موضوع کیفیت سود شده است. کیفیت سود مفهومی است که دارای جنبه های متفاوتی است. به همین دلیل تعاریف مختلف و معیارهای اندازه گیری متفاوتی در رابطه با آن مطرح شده است. روساین )1999( 1 سودی را با کیفیت تر می داند که پایدارتر باشد. از دید ریچاردسون) 2001 ( کیفیت سود درجه ثبات عملکرد عایدات در دوره آینده است. از دید بنیش و وارگاس )2002( 2 کیفیت سود احتمال پایداری عایدات جاری در آینده است. پنمن و ژانگ )2002( 3 کیفیت سود را توانایی سود در نشان دادن عایدات آتی تعریف می کنند. شیپر و وینسنت )2003( 4 کیفیت سود را مرتبط با سود مورد نظر هیکس می دانند یعنی از دید آنها کیفیت سود حدی از صداقت است که عایدات گزارش شده در گزارش سود مورد نظر هیکس را نشان دهد. از دیدگاه هاج )2003( 5 کیفیت سود درجه تفاوت سود خالص گزارش شده از عایدات واقعی است. کرشنهیتر و ملومد )2004( 6 سود با کیفیت را سودی می دانند که به ارزش شرکت در بلند مدت نزدیک تر بوده و حاوی محتوای اطالعاتی بیشتر باشد. الگی و مارکوارت )2004( 7 سود با کیفیت را سودی می دانند که محتوای اطالعاتی بیشتری داشته باشد. اسکولر )2004( 8 کیفیت سود را به شکل رابطه بین اقالم تعهدی و جریان های نقدی تعریف می کند. از دالیل احتمالی تنوع در تعاریف به عمل آمده از کیفیت سود می تواند نگاه های متفاوت محققان به جنبه های گوناگون این مفهوم باشد. به همین دلیل موضوع کیفیت سود موضوعی پیچیده به شمار می رود و تا کنون هیچ محققی نتوانسته است تعریف جامعی از این مفهوم ارائه نماید یا شاخص کاملی بر آن بیابد] 4 [. در طول سه دهه اخیر بحث کیفیت سود مورد توجه خاص پژوهشگران قرار گرفته و تالش بر این بوده است که با دست یافتن به یک روش منطقی و معتبر کیفیت سود مورد ارزیابی قرار گرفته و عوامل تاثیر گذار بر آن شناسایی شود )دسای و همکاران 2009(. 9 مدیریت سود از طریق دستکاری فعالیت های واقعی بدین مفهوم است که مدیریت با اتخاذ برخی تصمیم های عملیاتی و به عبارت دیگر دستکاری فعالیت های واقعی به مدیریت واقعی سود دست می زند و به سود مورد نظر خویش دست می یابد. مطالعاتی نظیر هیلی و 1-Revsine 2- Beneish and Vargus 3- Penman and Zang 4- Schipper and Vincent 5- Hodge 6- Kirschenheiter and Melumad 7- Lougee and Marquardt 8- Scholer 9- Desai and et al

151 والن) 1999 ( دیچو و اسکینر )2000( 1 و رویچودی) 2006 ( به روش هایی نظیر تسریع فروش از طریق اعطای تخفیفات تغییر جدول ارسال کاال کاهش هزینه های اختیاری نظیر مخارج تحقیق و توسعه و تولید بیش از اندازه به عنوان روش های مدیریت سود واقعی اشاره می کنند. رویچودی) 2006 ( مدیریت سود واقعی را این گونه تعریف می کند:»انحراف از فعالیت های عادی عملیاتی توسط مدیران به منظور گمراه کردن برخی از ذی نفعان درباره این که اهداف گزارشگری مالی در روند عادی عملیات برآورده شده است«در صورتی که مدیران به طور گسترده با این قبیل فعالیت ها درگیر باشند نشان دهنده تمایل آنها به مدیریت سود واقعی است. زیرا این قبیل فعالیت ها می تواند بر سود دوره جاری تاثیر گذار باشد. این انحراف ها اگرچه مدیریت را قادر به برآورده ساختن اهداف گزارشگری می کند ولی لزوما ارزش شرکت را افزایش نمی دهد] 13 [. مطالعه گراهام و همکاران )2005( 2 نشان داد مدیران اجرایی تمایل به برآورده ساختن اهداف سود نظیر سود سال گذشته و پیش بینی تحلیلگران از طریق دستکاری فعالیت های واقعی دارند. در حالی که این دستکاری ها به طور بالقوه می تواند ارزش شرکت را کاهش دهد زیرا دستکاری فعالیت های واقعی در دوره جاری به منظور افزایش سود ممکن است بر جریان های نقد دوره آتی تاثیر منفی داشته باشد. تولید بیش از اندازه نیز با ایجاد موجودی کاالی اضافه بر تقاضا هزینه های نگهداری زیادی را به شرکت تحمیل خواهد کرد. با وجود هزینه های مرتبط با دستکاری فعالیت های واقعی بعید است که مدیران تنها به دستکاری اقالم تعهدی جهت مدیریت سود اکتفا کنند. نتایج مطالعاتی نظیر برنز و مرچنت )1990( 3 و گراهام و همکاران) 2005 ( بیانگر تمایل زیاد مدیران اجرایی به مدیریت سود از طریق فعالیت های واقعی نسبت به دستکاری اقالم تعهدی است. زیرا مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی بیشتر مورد توجه حسابرسان و قانون گذاران قرار دارد. ولی مدیریت سود واقعی اغلب شبیه تصمیم های عادی واحد تجاری است و تشخیص آن مشکل تر است. دوم دستکاری اقالم تعهدی دربردارنده ریسک است. زیرا ممکن است مقدار سودی که برای دستکاری مورد نیاز است فراتر از اقالم تعهدی اختیاری موجود باشد. در نتیجه اگر از اقالم تعهدی اختیاری در پایان سال استفاده شود ممکن است اهداف مرتبط با سود برآورده نشود. این مالحضات مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی را با محدودیت مواجه می سازد. در عوض دستکاری فعالیت های واقعی کمتر در معرض این محدودیت ها قرار می گیرد. اگر چه فعالیت های مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی پیامد مستقیمی بر جریانهای نقدی را به همراه ندارد ولی مدیریت واقعی سود بر جریانهای نقدی شرکت اثر مستقیم دارد] 12 [. در این روش وجوه نقد قربانی سود تعهدی می شود و مهم ترین ضرر آن از بین رفتن ارزش شرکت به دلیل کاهش جریانهای نقدی دوره های آتی است. برای مثال تولید بیش از اندازه یکی از روش های مدیریت سود واقعی است. با تولید بیش از اندازه می توان هزینه سربار ثابت را بر تعداد واحد بیشتری سرشکن کرد. در نتیجه با کاهش هزینه ثابت هر واحد هزینه تولید هر واحد کاهش و حاشیه سود هر واحد افزایش می یابد. از آنجایی 1-Dechow and Skinner 2- Graham et al 3- Bruns and Merchant

152 که تولیدات فروش نرفته به موجودی کاال افزوده می شود تولید بیش از اندازه به طور موثری هزینه سربار بیشتری به موجودی کاال و هزینه سربار کمتری به بهای تمام شده کاالی فروش رفته دوره جاری تخصیص می دهد و شرکت حاشیه سود بهتری را گزارش می کند. با وجود این شرکت هزینه های تولید و نگهداری اقالم بیش از حد تولید شده را متحمل می شود که این هزینه ها از طریق فروش دوره جاری قابل بازیافت نیست. در نتیجه جریان های نقد عملیاتی کمتر از سطح عادی)جریان های نقد عملیاتی غیر عادی( می شود. از طرفی سود افزایش یافته در دوره جاری بعید است که پایدار باقی بماند. بنابراین اگر تقاضا برای محصوالت شرکت نسبتا ثابت باشد جریان های نقدی و سود دوره آتی احتماال کاهش می یابد] 12 [. کاهش هزینه های اختیاری نیز از دیگر روش های مدیریت سود واقعی است. هزینه های اختیاری نظیر مخارج تحقیق و توسعه تبلیغات و تعمیر و نگهداری معموال در دوره ای که تحمل شده اند گزارش می شوند. از این رو مدیران شرکت ها می توانند از طریق کاهش هزینه های اختیاری هزینه های گزارش شده را کاهش و سود را افزایش دهند. این روش زمانی محتمل تر است که چنین هزینه هایی فورا ایجاد درآمد نکند. اگر مدیران هزینه های اختیاری را به منظور برآورده کردن اهداف سود کاهش دهند باید به طور غیر معمول هزینه های اختیاری پایینی گزارش کنند. هزینه های اختیاری اغلب شامل مخارج سرمایه ای نیز هستند. اگر چنین مخارجی نقدی باشند کاهش این هزینه ها وجه نقد کمتری از شرکت خارج می کند که این امر تاثیر مثبت بر جریان های نقد عملیاتی دارد و احتماال منجر به ریسک جریان های نقدی پایین تر در دوره آتی می شود] 13 [. مفهوم مسئوليت اجتماعي شركت ها در دهه اخير به پاردايم غالب و مسلط حوزه اداره شركت ها تبديل شده است و شركت هاي بزرگ و معتبر جهاني مسئوليت در برابر اجتماع و محيط اجتماعي را جزيي از استراتژي شركتي خود مي بينند. اين مفهوم موضوعي است كه هم اكنون در كشورهاي توسعه يافته به شدت از سوي تمامي بازيگران همچون حكومت ها شركت ها جامعه مدني سازمان هاي بين المللي و مراكز علمي دنبال مي شود. شركت ها مسئوليت اجتماعي شركتي را نوعي استراتژي تجاري مي بينند كه باعث مي شود در فضاي به شدت رقابتي بر اعتبارشان افزوده شود و سهم شان در بازار فزوني گيرد. مسئولیت اجتماعی مجموعه وظایف و تعهداتی است که سازمان بایستی در جهت حفظ و مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می کند انجام دهد)گریفین و بارنی 1992 (. 1 مسؤولی تپذیری اجتماعی سازما نها به بررسی این موضوع م یپردازد که عملکرد یک سازمان از نظر تأثیر آن بر جامعه و همچنین تأثیر آن بر محیط زیست عامل مهمی در سنجش عملکرد کلی سازمان و توانایی آن برای ادامهي فعالیتهای خود به طور مؤثر به شمار میآید. 1- Griffin &.Barney

153 تئوری ذی نفعان بیان می دارد از آنجایی که مسئولیت پذیری شرکت می تواند دید بهتری در ذی نفعان نسبت به مدیران شرکت ایجاد کند بنابراین انتظار می رود که مدیران شرکت هایی که بیشتر به رفتارهای مدیریت سود می پردازند از مسئولیت پذیری اجتماعی بیشتری برخوردار باشند و بالعکس] 3 [. 4- پیشینه پژوهش کیم و دیگران )2012( 1 به بررسی رابطه بین کیفیت سود و افشای مسئولیت اجتماعی شرکت ها پرداختند. به منظور بررسی کیفیت سود از معیار های اقالم تعهدی اختیاری و مدیریت سود با استفاده از فعالیت های واقعی پرداختند. معیار های مسئولیت اجتماعی شرکت ها شامل مکانیزم های حاکمیت شرکتی انجمن تنوع روابط کارمندان محیط و حقوق انسانی پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که مسئولیت اجتماعی شرکت ها منجر به بهبود کیفیت سود شرکت ها خواهد شد] 14 [. پریور و دیگران )2008( 2 در تحقیق به بررسی رابطه بین مدیریت سود و مسئولیت های اجتماعی شرکت ها پرداخته و به این نتیجه رسیدند که بین اقالم تعهدی اختیاری و معیار های مسئولیت های اجتماعی شرکت ها رابطه مثبت وجود دارد اما این رابطه معنادار نبوده است] 17 [. ورنر ( 3 2009( در پژوهشی با عنوان مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت مقدمه ای بر محدودیت های اجتماعی در بنگالدش به این نتیجه رسیدند که مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت دارای اثرات بالقوه مثبت و پایدار در کشورهای در حال توسعه به ویژه در جوامع دارای محدودیت های اجتماعی است. چای و دیگران )2008( 4 به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکت ها و مدیریت سود پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که معیار های مسئولیت اجتماعی شرکت منجر به کاهش مدیریت سود و بهبود کیفیت سود حسابداری شرکت ها می شود] 5 [. کریشنان )2003( 5 در تحقیقی به بررسی رابطه بین کیفیت حسابرسی و اقالم تعهدی اختیاری پرداخت. وی در این تحقیق از اطالعات دوره زمانی 1989-1998 استفاده نمود. او در تحقیق خود شش موسسه بزرگ حسابرسی را حسابرسان با کیفیت و سایر موسسات را حسابرسان بی کیفیت نامید. نتایج تحقیق وی نشان داد که رابطه بین اقالم تعهدی اختیاری و بازده سهام برای شرکت هایی که توسط شش موسسه حسابرسی حسابرسی می شوند قوی تر است.هم چنین نتایج تحقیق وی نشان داد که رابطه بین اقالم تعهدی اختیاری و سوددهی آتی برای شرکت های با داشتن حسابرسان با کیفیت تر نسبت به سایر شرکت ها قوی تر است] 15 [. 1- kim et al 2- Prior 3- Werner 4- Chih et al 5- Krishnan

154 پتروویتس )2006( 1 به بررسی این موضوع پرداخت که آیا شرکت ها با اجرای برنامه های اجتماعی شرکتی به دنبال رسیدن به سود های خود هستند یا خیر. نتیجه تحقیق وی نشان داد که شرکت ها با اجرای این برنامه ها سود های حسابداری را نسبت به سایر شرکت ها افزایش می دهند] 16 [. هاشیم و دیوی )2008( 2 به بررسی رابطه بین حاکمیت شرکتی ساختار مالکیت و کیفیت سود شرکت های مالزی بین سال های 1999-2005 پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که بین مالکیت نهادی سهام و کیفیت سود رابطه ی مثبت معنی داری وجود دارد و افزایش در سهامداران نهادی به طور قابل توجهی موجب افزایش کیفیت سود می شود. هم چنین آنان نشان دادند که بین وجود مدیران غیر موظف در هیات مدیره و کیفیت سود رابطه ای وجود ندارد] 10 [. مشایخ و اسماعیلی ( 1385( به بررسی رابطه بین کیفیت سود و برخی از جنبه های اصول راهبری در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. یافته های تحقیق آنان نشان داد که در سطح اطمینان 95 درصد بین کیفیت سود و درصد مالکیت اعضای هیات مدیره و تعداد اعضای غیر موظف هیات مدیره رابطه ای وجود ندارد. نتایج تحقیق آنان به طور کلی نشان داد که اصول راهبری مورد بررسی در ارتقای کیفیت سود نقش با اهمیتی ندارند] 2 [. احمدپور و احمدی) 1387 ( به بررسی هر دو ویژگی کیفی اطالعات توام با یکدیگر به عنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت سود شرکت ها پرداختهاند. در این تحقیق از هر دو جزء مربوط بودن و قابل اتکاء بودن اطالعات برای ارزیابی کیفیت سود شرکت ها استفاده نموده و نتایج تحقیق حاکی از این امر بود که ضريب واكنش سود) ERC ( و قدرت توضیحی سود) R2 ( شرکت های با پرتفوی مربوط بودن و قابل اتکاء باال به طور معنا داری بيشتر از پرتفوی شرکت هایی با مربوط بودن و قابل اتکاء پایین ميباشد] 1 [. خواجوی و دیگران) 1390 ( تحقیقی با عنوان بررسی رابطه بین مدیریت سود و مسئولیت های اجتماعی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداختند. یافته های پژوهش نشان داد که بین مسئولیت پذیری اجتماعی و مدیریت سود رابطه منفی وجود دارد] 3 [. 5- فرضیه های پژوهش فرضیه اول: فرضیه شفافیت صورت های مالی گزارش شده: بین مسئولیت اجتماعی شرکت ها و کیفیت سود رابطه وجود دارد. فرضیه دوم: فرضیه فرصت طلبی صورت های مالی گزارش شده: بین مسئولیت اجتماعی شرکت ها و کیفیت سود رابطه وجود دارد. 1- Petrovits 2- Hashim & Devi

155 6- روش پژوهش جامعه آماری و روش نمونه گیری این پژوهش از نوع پس رویدادی و از لحاظ هدف کاربردی بوده و هم چنین بدین علت که داده های پژوهش بدون دخالت محقق گردآوری شده از نوع پژوهش های نیمه تجربی و با توجه به تجزیه و تحلیل روابط بین متغیرها از نوع توصیفی- همبستگی می باشد. جامعه آماری مورد نظر در این پژوهش کلیه ی شرکت هایی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. دلیل انتخاب شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار این است که قابلیت دسترسی به اطالعات مالی این شرکت ها بیشتر است همچنین به خاطر وجود مقررات و استاندارد های سازمان بورس اوراق بهادار تهران اطالعات گزارش های مالی این شرکت ها همگن تر است. در این پژوهش برای انتخاب نمونه از کل داده های در دسترس استفاده شده است. نخست تمام شرکت هایی که می توانستند در نمونه گیری شرکت کنند انتخاب شدند سپس از بین کلیه شرکت های موجود شرکت هایی که واجد هر یک از شرایط زیر نیستند حذف شده و در نهایت کلیه ی شرکت های باقی مانده برای انجام آزمون انتخاب شده اند. 1( سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفند ماه هر سال باشد. 2( در طی دوره زمانی پژوهش تغییر سال مالی نداده باشد. 3( در طی دوره زمانی پژوهش به طور فعال در بورس حضور داشته باشد. 4( اطالعات مورد نظر برای استخراج داده ها در دسترس باشد. 5( شرکت سرمایه گذاری و یا واسطه گری مالی نباشد) متفاوت بودن ساختار سرمایه(. با توجه به محدودیت های فوق تعداد 136 شرکت برای انجام آزمون فرضیه ها انتخاب گردید. دوره زمانی پژوهش نیز بازه زمانی 1384-1390 می باشد. به منظور تخمین مدل های این پژوهش جهت انجام آزمون فرضیه ها ابتدا مدل ها با استفاده از داده های ترکیبی اثرات ثابت و اثرات تصادفی برای 7 سال و در مجموع 952 سال- شرکت برآورد می شوند. قبل از آزمون فرضیه ها با استفاده از مدل به بررسی پایایی متغیرها بررسی ناهمسانی واریانس مدل و بررسی هم خطی مدل پرداخته شده است. پس از تخمین و برآورد مدل به بررسی معناداری ضرایب و معناداری مدل رگرسیونی پرداخته و بر این اساس فرضیات پژوهش آزمون می گردند. برای انجام کلیه تخمین ها از نرم افزار Eviews7 استفاده شده است. در این پژوهش برای گردآوری داده های مورد نظر ابتدا از روش کتابخانه ای استفاده شده است. در بخش کتابخانه ای مبانی نظری پژوهش از کتب و مجالت تخصصی فارسی و التین جمع آوری گردید و سپس داده های مورد نظر از طریق جمع آوری داده های شرکت های منتخب با مراجعه به صورت های مالی یادداشت های توضیحی و با استفاده از نرم افزارهای دناسهم و تدبیرپرداز و همچنین لوح های فشرده اطالعات مالی شرکت های بورسی انجام گردید.

156 7- نحوه سنجش متغیر های پژوهش و مدل پژوهش اندازه گیری کیفیت سود مدیران شرکت ها برای دستکاری سود از دو روش مدیریت سود مبتنی بر اقالم تعهدی و مدیریت سود مبتنی بر دستکاری فعالیت های واقعی استفاده می کنند. در این پژوهش برای اندازه گیری مدیریت سود از دو معیار اقالم تعهدی اختیاری و دستکاری فعالیت های واقعی استفاده شده است. اقالمتعهدیاختیاری تحقیقات متعددی از اقالم تعهدی اختیاری به عنوان شاخص مدیریت سود و کیفیت سود استفاده کرده اند ( جونز 1991 سابرامانایم 1996 کوتاری و دیگران 2005(. در این تحقیق نیز از اقالم تعهدی اختیاری برای سنجش کیفیت سود استفاده شده است. به همین منظور از مدل تعدیل شده جونز استفاده گردیده است. هچنین به منظور کنترل تاثیر سود آوری و عملکرد شرکت بر روی اقالم تعهدی اختیاری متغیر نرخ بازده دارایی ها به عنوان متغیر کنترل وارد مدل گردیده است. از قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری به عنوان ت. از شاخص قدر مطلق کیفیت اقلام سودتعهدي استفاده شده اختياري به است. عنوان شاخص كيفيت سود استفاده شده است. TAC TA it it 1 1 0i TA it 1 1i REV it REC TAit 1 it 2i PPE TA it it 1 3i IBXI TA it it 1 it :TA برابر با مجموع کل دارایی ها در اول سال :TAC برابر با مجموع اقالم تعهدی که از تفاوت بین وجوه نقد عملیاتی و سود خالص به دست می آید. t- و t برابر با تغییرات در درآمد حاصل از فروش مابین سال REV: t- و t برابر با تغییرات در حسابهای دریافتنی مابین سال REC : PPE: برابر با ارزش دفتری اموال ماشین آالت و تجهیزات در پایان سال IBXI برابر است با سود خالص شرکت دستکاریفعالیتهایواقعی الف( به دنبال پژوهش محققانی همچون کوهن و دیگران )2008( انتظار می رود که با دستکاری فروش ها سطح وجوه نقد عملیاتی دوره جاری کاهش یابد. برای برآورد سطح عادی وجوه نقد عملیاتی از مدل زیر عادي وجوه نقد عملياتي از مدل زير استفاده شده است. استفاده شده است. CFO t /A t-1 =α 0 +α 1 (1/A t-1 )+β 1 (St/A t-1 )+β 2 (S t /A t-1 )+ CFO برابر است با وجوه نقد عملیاتی در پایان سال

157 A مجموع دارایی ها S برابر است با خالص فروش ب( معیار دیگر برای کیفیت سود واقعی استفاده از هزینه های تولیدی غیر عادی است. مطالعات قبلی همچون ژانگ )2012( هزینه های تولیدی را مجموع بهای تمام شده کاالی فروش رفته و تغییرات در موجودی کاال در طی سال تعریف کرده است. با توجه به مطالعه ژانگ )2012( برای برآورد بهای تمام شده کاالی فروش رفته عادی از مدل زیر استفاده شده است. COGS t /A t-1 =α 0 +α 1 (1/A t-1 )+β (St/A t-1 ) + COGS برابر است با بهای تمام شده کاالی فروش رفته در پایان سال برای برآورد رشد عادی موجودی کاال نیز از مدل زیر استفاده گردیده است: INV t /A t-1 =α 0 +α 1 (1/A t-1 )+β (St/A t-1 ) + برابر است با تغییرات موجودی کاال در طی سال INV t با توجه به پژوهش ژانگ )2012( هزینه های تولیدی برابر با مجموع بهای تمام شده کاالی فروش رفته و تغییرات موجودی کاال است. از اینرو برای برآورد هزینه های تولیدی عادی از مدل زیر استفاده شده است: PROD t /A t-1 =α 0 +α 1 (1/A t-1 )+β 1 (St/A t-1 )+β 2 ( S t /A t-1 )+ β 3 ( S t-1 /A t-1 )+ PROD برابر است با هزینه های تولیدی ج( سومین معیار برای اندازه گیری کیفیت سود واقعی هزینه های اختیاری غیر عادی می باشد. بادراسچر )2011( برای برآورد سطح هزینه های اختیاری از مدل زیر استفاده کرده است که در این تحقیق نیز از این مدل استفاده شده است: DISEXP t /A t-1 =α 0 +α 1 (1/A t-1 )+ β ( S t-1 /A t-1 )+ DISEXP هزینه های اختیاری است که برابر است با مجموع هزینه های تحقیق و توسعه و هزینه های تبلیغات. اندازه گیری مسئولیت های اجتماعی شرکت ها برای اندازه گیری مسئولیت های اجتماعی شرکت ها از معیار های زیر استفاده شده است: Community اگر شرکت برنامه حمایت از آموزش برای اعضای حرفه و یا صنعت و یا جامعه داشته باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است. Diversity از لگاریتم تعداد اعضای هیات مدیره استفاده می شود. Environment از دو معیار استفاده شده است 1- نسبت دارایی های ثابت به کل دارایی ها و 2- اگر شرکت دارای گواهی نامه ISO14000 باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است.

Product characteristicst از نسبت هزینه های تحقیق و توسعه و تبلیغات به فروش استفاده می شود. برای بررسی رابطه بین مسئولیت اجتماعی شرکت و مدیریت سود از مدل های زیر استفاده شده است: ABS-DA t (or DA t )=α 0 +CSR_SCORE t +α 2 COMBINED_RAM t +α 3 SIZE t- 1 +α 4 MB t-1 + α 5ADJ_ROA t-1 +α 6 BIG t +α 7 lev t-1 +α 8 EO t +α 9 RD_INT t +α 10 AD_IND_ INT t + 11 GOVERANCE t +α 12 FIRMAGE t + α RAM_ PROXY t =α 0 +CSR_SCORE t +α 2 ABS_DA t +α 3 SIZE t-1 +α 4 MB t-1 + α 5ADJ_ROA t-1 +α 6 BIG t +α 7 lev t-1 +α 8 EO t +α 9 RD_INT t +α 10 AD_IND_INT t + 11 GOVERANCE t +α 12 FIRMAGE t + α 158 ABS_DA برابر است با قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری که از طریق مدل تعدیل شده جونز به دست می آید. RAM_PROXY=AB_CFO,AB_PROD,AB_EXP AB_CFO سطح غیر عادی وجوه نقد عملیاتی AB_PROD سطح هزینه های تولیدی غیر عادی هزینه های تولیدی برابر است با مجموع بهای تمام شده کاالی فروش رفته و تغییرات موجودی کاال AB_EXP سطح هزینه های اختیاری غیر عادی هزینه های اختیاری برابر است با مجموع هزینه های تحقیق و توسعه و هزینه های تبلیغات COMBINED_RAM=AB_CFO-AB_PROD-AB_EXP CSR_SCORE برابر است با مجموع معیار های مسئولیت اجتماعی شرکتی SIZE برابر با لگاریتم طبیعی ارزش بازار حقوق صاحبان سهام MB نسبت ارزش بازار با ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام ADJ_ROA برابر است با نسبت سود خالص به مجموع دارایی ها BIG4 متغیری دامی است اگر شرکت توسط سازمان حسابرسی حسابرسی شود برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است. LEV نسبت بدهی های بلندمدت به مجموع دارایی ها EO متغیری دامی است اگر شرکت در طی دوره زمانی افزایش سرمایه از محل سهام داشته باشد برابر با یک و در غیر این صورت برابر با صفر است.

159 RD_INT نسبت هزینه های تحقیق و توسعه به مجموع فروش AD_IND_INT نسبت هزینه تبلیغات به مجموع فروش GOVERANCE نسبت مالکیت سهامداران عمده در ساختار مالکیت FIRM_AGE برابر است با لگاریتم طبیعی )1+ تعداد سال هایی که به بورس وارد شده است(. 8- یافته های پژوهش 1-8 -آمار توصیفی آمار توصیفی شامل میانگین میانه انحراف معیار ماکزیمم و مینیمم برای کلیه متغیرهای مورد مطالعه در این پژوهش می باشد. میانگین قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری 12 درصد است با توجه به اینکه برای محاسبه اقالم تعهدی اختیاری تمام متغیرهای مدل تعدیل شده جونز بر مجموع دارایی های اول دوره تقسیم شدند از اینرو می توان اقالم تعهدی اختیاری را نسبتی از مجموع دارایی های اول دوره دانست. وجوه نقد عملیاتی غیر عادی هزینه های تولیدی غیرعادی و هزینه های اختیاری غیرعادی که معیارهای کیفیت سود واقعی هستند به ترتیب دارای میانگین 12 درصد 21 درصد و 3 هزارم می باشد. نرخ بازده دارایی ها دارای میانگینی برابر با 11 درصد می باشد. هم چنین میانگین کیفیت حسابرسی نشان می دهد که حدود یک چهارم شرکت ها توسط سازمان حسابرسی حسابرسی شده اند و نسبت بدهی نیز نشان می دهد که حدود 10 درصد از دارایی های شرکت از طریق بدهی های بلندمدت تامین شده است که نشان می دهد. نسبت مالکیت عمده در شرکت ها 72 درصد می باشد و نسبت هزینه های تحقیق و توسعه و تبلیغات 2 هزارم می باشد.

نگاره 1. آمار توصیفی متغیرهای تحقیق شرح میانگین میانه بیشترین کمترین انحراف استاندارد 160. /15./0001 1/84./08. /12 DA. /12./0002 06/1. /09. /12 AB_CFO. /22./0001 1/52./15. /21 AB_PROD. /004 0./08. /002. /003 AB_EXP. /81./66 2/84 1/69 1/56 SCR. /61 3/87 7/39 5/32 5/38 SIZE 4/36-22/95 48/29 1/85 2/74 MTB./14 -./92 1/07. /10. /11 ROA. /44 0 1 0. /27 BIG. /12 -./001./86./06. /10 LEV./39 0 1 0. /19 EO. /005 0./08./0001. /002 INT. /22 0 1. /79. /72 GOV /31 0 1/63 1/04./98 AGE AB_ قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری که از مدل تعدیل شده جونز اندازه گیری شده است DA CFO وجوه نقد عملیاتی غیر عادی AB_PROD هزینه های تولیدی غیر عادی AB_EXP هزینه های اختیاری غیرعادی SCR عملکرد اجتماعی شرکت ها SIZE اندازه شرکت ها MTB نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری حقوق صاحبان سهام ROA نرخ بازده دارایی ها BIG متغیری دامی سازمان حسابرسی عدد یک و سایر موسسات حسابرسی عدد صفر می گیرد LEV نسبت بدهی ها به مجموع دارایی ها EO متغیری دامی اگر شرکت افزایش سرمایه داشته باشد عدد یک و در غیر این صورت صفر است. INT نسبت هزینه تحقیقات و تبلیغات به فروش GOV نسبت مالکیت عمده AGE لگاریتم تعداد سال هایی که شرکت وارد بورس شده است.

161 2-8 -آزمون ناهمسانی واریانس در این پژوهش برای تخمین ناهمسانی واریانس از آزمون آرچ 1 استفاده شده است که نتایج آن در جدول زیر ارایه شده است و با توجه به نتایج مشاهده شده می توان بیان داشت که مدل های پژوهش برای آزمون فرضیه ها دارای ناهمسانی واریانس نبوده و برای انجام و آزمون فرضیه ها مناسب بوده اند. نگاره 4. آزمون ناهمسانی واریانس برای مدل اقالم تعهدی اختیاری شرح آماره سطح معناداری مدل اقالم تعهدی اختیاری 15/. 69/. مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی 61/. 43/. مدل هزینه های تولیدی غیرعادی 84/. 35/. مدل هزینه های اختیاری غیرعادی 33/. 56/. ماخذ: یافته های پژوهش 3-8 -آزمون هم خطی برای بررسی عدم وجود خود همبستگی بین جمالت اخالل مدل ها از آزمون هم خطی استفاده شده است. در این پژوهش برای بررسی هم خطی از آزمون LM و آزمون DW استفاده شده است. نتایج آزمون DW به همراه آزمون فرضیه ها ارایه گریده است برای اطمینان بیشتر از آزمون LM نیز استفاده شده است که نتایج آن در نگاره )5( مشاهده می شود. اگر جمالت اخالل مدل با یکدیگر همبستگی داشته باشند این امر منجر خواهد شد تا ضرایب متغیرها در مدل بدون تورش بوده و در نتیجه کارا نباشند.. نتایج حاصل از آزمون نشان می دهد که با توجه به مقدار آماره آزمون F و سطح معنی داری که بیشتر از 5 درصد می باشد مدل های پژوهش برای آزمون فرضیه ها دارای همبستگی جمالت اخالل نبوده و از اینرو نتایج آزمون فرضیه ها کارا می باشد. نگاره 5. آزمون هم خطی سطح معناداری آماره شرح 91/. 09/. مدل اقالم تعهدی اختیاری مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی 18/. 1/66 مدل هزینه های تولیدی غیرعادی 31/. 1/19 مدل هزینه های اختیاری غیرعادی 71/. 49/. 1- Arch

162 4-8 -نتایج آزمون چاو نگاره )6( نشان دهنده نتیجه آزمون چاو می باشد. نتیجه این آزمون نشان می دهد که مقدار آماره ی F و سطح معناداری آن برای مدل اقالم تعهدی اختیاری و مدل هزینه های تولیدی غیر عادی بیانگر رد فرض H1 ( مدل تلفیقی( می باشد. به بیان دیگر اثرات فردی و یا گروهی وجود ندارد و باید از روش داده های مشترک برای برآورد مدل ها استفاده شود. اما برای مدل های وجوه نقد عملیاتی غیرعادی و مدل هزینه های اختیاری غیرعادی مقدار آماره ی F و سطح معناداری آن برای مدل اول بیانگر رد فرض H0 می باشد. به بیان دیگر اثرات فردی و یا گروهی وجود دارد و باید از روش داده های اثرات ثابت برای برآورد مدل ها استفاده شود. نگاره 6. نتایج آزمون چاو شرح آزمون آماره سطح معناداری نتیجه آزمون مدل اقالم تعهدی اختیاری 24/. 1/33 F مدل اثرات مشترک مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی 008/. 3/12 F مدل اثرات ثابت مدل هزینه های تولیدی غیرعادی 24/. 1/33 F مدل اثرات مشترک مدل هزینه های اختیاری غیرعادی 000/. 78/7 F مدل اثرات ثابت ماخذ: محاسبات محقق 5-8 -نتایج آزمون هاسمن :برای انجام آزمون هاسمن باید تعداد سال های مورد بررسی بیش از تعداد متغیرهای مورد بررسی باشد اما با توجه به اینکه تعداد سال های مورد بررسی 7 سال و از تعداد متغیرهای مدل کمتر است نمی توان از آزمون هاسمن استفاده کرد از اینرو جهت تخمین مدل های وجوه نقد عملیاتی غیرعادی و مدل هزینه های اختیاری غیرعادی از داده های ترکیبی با اثرات ثابت استفاده می شود. 9- نتیجه آزمون فرضیه ها در این پژوهش به آزمون تاثیر مسئولیت های اجتماعی شرکتی بر کیفیت سود پرداخته شده است. کیفیت سود از دو دیدگاه سنجیده شده است. در دیدگاه اول کیفیت سود از جنبه اقالم تعهدی اختیاری سنجیده شده است و در دیدگاه دوم از معیار واقعی کیفیت سود استفاده شده است که از سه جنبه وجوه نقد عملیاتی غیرعادی هزینه های تولیدی غیرعادی و هزینه های اختیاری غیرعادی استفاده شده و مورد تحلیل قرار گرفته است که در ادامه فرضیه های تحقیق از دیدگاه های فوق مورد بررسی قرار گرفته است.

163 1-9- مدل اقالم تعهدی اختیاری ابتدا به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود ( اقالم تعهدی اختیاری( پرداخته شده است. اقالم تعهدی اختیاری از مدل تعدیل شده جونز اندازه گیری و برآورد شده اند. برای تخمین این مدل از داده های ترکیبی اثرات مشترک استفاده شده است. نتایج آزمون مدل در نگاره )7( ارایه شده است. آماره F و سطح معناداری موید معنادار بودن مدل برای آزمون فرضیه ها است. نتایج آزمون دوربین-واتسون نیز نشان دهنده عدم وجود خود همبستگی بین جمالت اخالل است. نتایج نشان می دهد که بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود ( قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری( رابطه مثبت معناداری وجود دارد و از اینرو در این مدل فرضیه فرصت طلبی صورت های مالی تایید می شود. هم چنین بین نرخ بازده دارایی ها و قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری رابطه مثبت معناداری وجود دارد. با توجه به اینکه افزایش اقالم تعهدی اختیاری منجر به افزایش فرصت های مدیریت برای مدیریت کردن سود می شود این امر منجر به افزایش سودهای گزارش شده می شود و در نهایت منجر به افزایش نرخ بازده دارایی ها خواهد شد. بین کیفیت حسابرسی و قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری رابطه منفی معناداری وجود دارد. افزایش کیفیت حسابرسی باعث خواهد شد تا فرصت های مدیران جهت مدیریت کردن سود کاهش یابد. افزایش سرمایه که به صورت متغیری دامی تعریف شده است با قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری رابطه منفی معناداری دارد. نسبت های اهرمی که در تئوری های اثباتی حسابداری مورد توجه قرار گرفته است از عوامل مهم و قابل توجه بوده است و بیان داشته اند که افزایش نسبت های اهرمی منجر به افزایش احتمال نقض قراردادهای بدهی شده و از اینرو مدیران دست به افزایش سودهای گزارش شده می زنند. هم چنین تمرکز مالکیت که از عوامل مهم حاکمیت شرکتی محسوب می شود با اقالم تعهدی اختیاری رابطه منفی معناداری دارد. نتایج بدست آمده با نتایج خواجوی و دیگران) 1390 ( مطابقت دارد آنان نشان دادند که بین مسئولیت های اجتماعی و مدیریت سود رابطه منفی وجود دارد در واقع مسئولیت های اجتماعی شرکتی منجر به کاهش اقالم تعهدی اختیاری و بهبود کیفیت سود می شود.

164 نگاره 7. نتایج آزمون مدل اقالم تعهدی اختیاری ABS-DA t (or DA t )=α 0 +CSR_SCORE t +α 2 COMBINED_RAM t +α 3 SIZE t- 1 +α 4 MB t-1 + α 5ADJ_ROA t-1 +α 6 BIG t +α 7 lev t-1 +α 8 EO t + α 9 AD_IND_INT t + 10 GOVERANCE t +α 11 FIRMAGE t + α شرح Prob. t-statistic Coefficient *./007 65/2. /08 C *./004 2/81. /004 CSR./64./46. /003 COMBINED./25 1/13. /006 SIZE./54./61. /0004 MB *./000 3/06. /04 ROA *./000-4/94 -./03 BIG *./002 3/04 /06 LEV **./022-2/28 -./01 EO./68./41./18 INT **./017 2/37. /02 GOVERANCE *./000-4/46 -/04 FIRMAGE./07 Adjusted R-squared 61/6 F-statistic./000 Prob(F-statistic) 71/1 D.W * معنادار در سطح خطای 1 درصد ** معنادار در سطح خطای 5 درصد ماخذ: یافته های تحقیق 2-9 -مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی در این مدل به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و وجوه نقد عملیاتی غیرعادی پرداخته شده است. برای تخمین این مدل از داده های ترکیبی اثرات ثابت استفاده شده است. نتایج آزمون مدل در نگاره )8( ارایه شده است. آماره F و سطح معناداری موید معنادار بودن مدل برای آزمون فرضیه ها است.

165 نتایج آزمون دوربین-واتسون نیز نشان دهنده عدم وجود خود همبستگی بین جمالت اخالل است. نتایج نشان می دهد که مسئولیت های اجتماعی شرکتی بر کیفیت سود ( وجوه نقد عملیاتی غیر عادی( تاثیر منفی معناداری دارد و این نشانگر تایید فرضیه شفافیت صورت های مالی می باشد. همچنین قدرمطلق اقالم تعهدی اختیاری بر وجوه نقد عملیاتی غیرعادی تاثیر منفی معناداری دارد. اندازه شرکت بر وجوه نقد عملیاتی غیرعادی تاثیر مثبت معناداری دارد. نرخ بازده دارایی ها بر وجوه نقد عملیاتی غیرعادی ( مدیریت سود وقعی( تاثیر مثبت معناداری دارد. همانند قبل نسبت بدهی های بلندمدت بر وجوه نقد عملیاتی غیرعادی تاثیر مثبت معناداری دارد. نتایج بدست آمده در این مدل با نتایج کیم و دیگران) 2012 ( مغایرت دارد. نگاره 8. نتایج آزمون مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی AB_CFO t =α 0 +CSR_SCORE t +α 2 ABS_DA t +α 3 SIZE t-1 +α 4 MB t-1 + α 5ADJ_ROA t-1 +α 6 BIG t +α 7 lev t-1 +α 8 EO t +α 9 RD_INT t +α 10 AD_IND_INT t + 11 GOVERANCE t +α 12 FIRMAGE t + α شرح Prob. t-statistic Coefficient **./03-2/09 -./12 C *./000-3/16 -./84 CSR *./000-5/77 -./19 DA **./04 2/09. /02 SIZE./29 1/04. /001 MB *./000 13/41. /55 ROA./21-1/24 -./02 BIG *./000 7/04 /04 LEV./65 -./44 -./006 EO./85 -./18 -./22 INT./81 -./24 -./005 GOVERANCE./14-1/47 -/02 FIRMAGE./27 Adjusted R-squared 06/20 F-statistic./000 Prob(F-statistic) 54/1 D.W * معنادار در سطح خطای 1 درصد ** معنادار در سطح خطای 5 درصد

166 3-9- مدل هزینه های تولیدی غیرعادی در این مدل به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و هزینه های تولیدی غیرعادی پرداخته شده است. برای تخمین این مدل از داده های ترکیبی اثرات مشترک استفاده شده است. نتایج آزمون مدل در نگاره )9( ارایه شده است. آماره F و سطح معناداری موید معنادار بودن مدل برای آزمون فرضیه ها است. نتایج آزمون دوربین-واتسون نیز نشان دهنده عدم وجود خود همبستگی بین جمالت اخالل است. بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود واقعی) هزینه های تولیدی غیرعادی( رابطه وجود ندارد. و این بیانگر تایید فرضیه شفافیت صورت های مالی می باشد. اقالم تعهدی اختیاری بر هزینه های تولیدی غیرعادی نیز تاثیر مثبت معنادار دارد. اندازه شرکت ها بر کیفیت سود واقعی نیز تاثیر مثبت معناداری دارد. نرخ بازده دارایی ها بر کیفیت حسابرسی نیز به ترتیب تاثیر مثبت و منفی معنادار دارد. وجود موسسات حسابرسی با کیفیت به علت توانایی باالی این موسسات در ارایه خدمات حسابرسی منجر به کاهش فرصت های مدیریتی سود می شود. افزایش نسبت بدهی های بلندمدت منجر به افزایش مدیریت سود می شود. احمد ابراهیم) 2001 ( بیان می کند که با افزایش کیفیت حسابرسی برای انجام مدیریت سود محدودیت هایی وجود خواهد داشت وی در واقع بیان می کند که بین کیفیت حسابرسی و مدیریت سود رابطه منفی وجود دارد. نتایج بدست آمده در این مدل با نتایج کیم و دیگران) 2012 ( مغایرت دارد. نگاره 9. نتایج آزمون مدل هزینه های تولیدی غیرعادی AB_PROD t =α 0 +CSR_SCORE t +α 2 ABS_DA t +α 3 SIZE t-1 +α 4 MB t-1 + α 5ADJ_ROA t-1 +α 6 BIG t +α 7 lev t-1 +α 8 EO t +α 9 RD_INT t +α 10 AD_IND_INT t + 11 GOVERANCE t +α 12 FIRMAGE t + α Prob. t-statistic Coefficient شرح *./000-3/87 -./14 C./62./48./002 CSR *./000 4/95./13 DA *./000 10/95./06 SIZE./36 -./91 -. /0005 MB *./002 3/002./08 ROA *./000-4/16 -./03 BIG *./000 4/72 /12 LEV

167./75 -./32 -./02 EO *./000-4/87-3/59 INT./28 1/07./02 GOVERANCE *./000-3/35 -./03 FIRMAGE./31 Adjusted R-squared 34/11 F-statistic./000 Prob(F-statistic) 62/1 D.W * معنادار در سطح خطای 1 درصد ** معنادار در سطح خطای 5 درصد 3-9- مدل هزینه های اختیاری غیرعادی در این مدل به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و هزینه های اختیاری غیرعادی پرداخته شده است. برای تخمین این مدل از داده های ترکیبی اثرات ثابت استفاده شده است. نتایج آزمون مدل در نگاره )10( ارایه شده است. آماره F و سطح معناداری موید معنادار بودن مدل برای آزمون فرضیه ها است. نتایج آزمون دوربین-واتسون نیز نشان دهنده عدم وجود خود همبستگی بین جمالت اخالل است. مسئولیت های اجتماعی شرکتی بر کیفیت سود واقعی) هزینه های اختیاری غیرعادی( تاثیر منفی معنادار دارد و این بیانگر تایید فرضیه شفافیت صورت های مالی می باشد. اقالم تعهدی اختیاری بر هزین های اختیاری غیرعادی نیز تاثیر منفی معنادار دارد. اندازه شرکت ها بر کیفیت سود واقعی نیز تاثیر مثبت معناداری دارد. نرخ بازده دارایی ها بر کیفیت حسابرسی نیز تاثیر معنادار دارد. وجود موسسات حسابرسی با کیفیت به علت توانایی باالی این موسسات در ارایه خدمات حسابرسی منجر به کاهش فرصت های مدیریتی سود می شود. افزایش نسبت بدهی های بلندمدت منجر به افزایش مدیریت سود می شود. هزینه های تبلیغات نیز بر مدیریت سود واقعی تاثیر مثبت معناداری دارد. نتایج بدست آمده با نتایج کیم و دیگران )2012( مطابقت دارد. آنان به بررسی رابطه بین کیفیت سود و افشای مسئولیت اجتماعی شرکت ها پرداختند. به منظور بررسی کیفیت سود از معیار های اقالم تعهدی اختیاری و مدیریت سود با استفاده از فعالیت های واقعی پرداختند. معیار های مسئولیت اجتماعی شرکت ها شامل مکانیزم های حاکمیت شرکتی انجمن تنوع روابط کارمندان محیط و حقوق انسانی پرداختند. نتایج تحقیق آنان نشان داد که مسئولیت اجتماعی شرکت ها منجر به بهبود کیفیت سود شرکت ها خواهد شد. مسئولیت اجتماعی شرکت ها موضوعی جدید در ادبیات

168 و تحقیقات حسابداری به شمار رفته و از جنبه های مختلف توسط سرمایه گذاران تحلیل گران مدیران و محققین مورد توجه قرار گرفته است. امروزه سهامداران خواهان سرمایه گذاری در شرکت هایی هستند که به گونه ای مناسب مسئولیت های اجتماعی را انجام می دهند. گرانت) 2008( ادعا می کند که مسئولیت های اجتماعی شرکت ها نه تنها در شرکت های بزرگ انجام می شود بلکه امروزه برای بسیاری از شرکت ها ضروری به نظر می رسد. طرفداران افشای اطالعات مسئولیت های اجتماعی ادعا می کنند که شرکت ها برای افزایش ثروت سهامداران این اطالعات را افشا می کنند. از اینرو ارایه و انجام مسئولیت های اجتماعی شرکتی منجر به بهبود کیفیت گزارشگری مالی و بهبود کیفیت سود ( کاهش فرصت های مدیریت سود( می شود. نتایج بدست آمده در این مدل با نتایج کیم و دیگران) 2012 ( مطابقت دارد. نگاره 10. نتایج آزمون مدل هزینه های اختیاری غیرعادی AB_EXP t =α 0 +CSR_SCORE t +α 2 ABS_DA t +α 3 SIZE t-1 +α 4 MB t-1 + α 5ADJ_ROA t-1 +α 6 BIG t +α 7 lev t-1 +α 8 EO t +α 9 RD_INT t +α 10 AD_IND_INT t + 11 GOVERANCE t +α 12 FIRMAGE t + α شرح Prob. t-statistic Coefficient *./000-20/93 -./002 C *./000-3/97-1/76 CSR *./000-4/35 -./0003 DA *./000 4/29 9/42 SIZE **./03-2/15-6/41 MB *./000-5/69 -./0005 ROA **./04-2/15-5/65 BIG./07 1/78 /0001 LEV./07 1/78-5/37 EO *./000 473/51./99 INT *./004 2/87 2/31 GOVERANCE *./000-4/35 -./0003 FIRMAGE./69 Adjusted R-squared 20773/72 F-statistic./000 Prob(F-statistic) 73/1 D.W * معنادار در سطح خطای 1 درصد ** معنادار در سطح خطای 5 درصد

169 10- بحث و نتیجه گیری در این تحقیق به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و کیفیت سود در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته شد. فرضیه تحقیق بدین صورت تدوین شد که بین کیفیت سود و مسئولیت های اجتماعی شرکت رابطه معناداری وجود دارد. معیارهای مسئولیت های اجتماعی شامل) آموزش های رایگان تعداد اعضای هیات مدیره داشتن گواهی نامه حفظ استانداردهای زیست محیطی هزینه های تحقیق توسعه و تبلیغات( و معیارهای کیفیت سود شامل قدر مطلق اقالم تعهدی اختیاری) کیفیت سود ساختگی( و وجوه نقد عملیاتی غیرعادی هزینه های تولیدی غیرعادی و هزینه های اختیاری غیرعادی) معیارهای کیفیت سود واقعی( بود که برگرفته از تحقیق کیم و دیگران) 2012 ( بوده است. قبل از آزمون فرضیه ها به بررسی مانایی داده ها با استفاده از آزمون های ایم-پساران- شین و فیلیپس- پرون پرداخته شد. و نتایج آن نشان داد که متغیرهای پژوهش دارای پایایی بوده اند. سپس جهت بررسی ناهمسانی واریانس مدل ها از آزمون آرچ استفاده گردید و مشاهده شد که کلیه مدل ها دارای کارایی الزم بوده اند. سپس برای برازش بهترین نوع مدل داده های ترکیبی از آزمون چاو استفاده شد و مشاهده گردید برای مدل اقالم تعهدی اختیاری و مدل هزینه های تولیدی غیرعادی از مدل داده های ترکیبی اثرات مشترک و برای مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی و مدل هزینه های اختیاری غیرعادی باید از مدل داده های اثرات ثابت استفاده گردد. با توجه به اينكه در اين تحقيق از چهار معيار كيفيت سود استفاده گرديد از اينرو چهار با رابطه بين مسئوليت هاي اجتماعي و كيفيت سود مورد بررسي قرار گرفت. در مدل اول كه به بررسي رابطه بين مسئوليت هاي اجتماعي و اقالم تعهدي اختياري پرداخته شد نتايج نشان داد كه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و اقالم تعهدي اختياري رابطه مثبت وجود داشت. در مدل دوم كه به بررسي رابطه بين مسئوليت هاي اجتماعي و وجوه نقد عملياتي غيرعادي پرداخته شد. نتايج نشان داد كه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و وجوه نقد عملیاتی غیرعادی رابطه منفي وجود داشت. در مدل سوم كه به بررسي رابطه بين مسئوليت هاي اجتماعي و هزينه هاي توليدي غير عادي پرداخته شد نتايج نشان داد كه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و هزینه های تولیدی غیرعادی مثبت وجود داشت. در نهايت در مدل چهارم كه به بررسي رابطه بين مسئوليت هاي اجتماعي و هزينه هاي اختياري غير عادي پرداخته شد نتايج مشخص كرد كه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و هزینه های اختیاری غیرعادی رابطه منفي وجود داشت. نتایج بدست آمده در این تحقیق در مدل اقالم تعهدی اختیاری و مدل هزینه های اختیاری غیرعادی با نتایج بدست آمده در تحقیق خواجوی و دیگران) 1390 ( و کیم و دیگران) 2011 ( مطابقت دارد و در مدل هزینه های تولیدی و مدل وجوه نقد عملیاتی غیرعادی با نتایج تحقیقات کیم و دیگران) 2011 ( مغایرت دارد.

170 11- محدودیت های تحقیق تحقیق حاضر دارای محدودیت هایی است که باعث می شود نتایج آن با احتیاط بیان شود. محدودیت های که به عقیده ی محقق این تحقیق با آنها رو به رو بوده است به شرح زیر است: 1- اولین محدودیت مربوط به ویژگی خاص تحقیق های نیمه تجربی است که در حوزه ی علوم اجتماعی رایج است.به عبارت دیگر تأثیر متغیرهای دیگری که کنترل آنها خارج از دسترس محقق است و امکان تأثیرگذاری آنها بر نتایج تحقیق دور از ذهن نیست. 2- محدودیت دوم مربوط به میزان و گردآوری داده های تحقیق است. در تحقیقات مشابه در سایر کشورها اوال تعداد شرکت های خیلی بیشتری از نمونه ی ما انتخاب شده اند )مثال 1000 شرکت به عنوان نمونه( و ثانیا تحقیقیات آنان تعداد سال های بیشتری را شامل می شود و ثالثا داده های آنان بصورت پایگاه داده است که در نتیجه وقت کمتری را صرف جمع آوری آن ها کرده و وقت بیشتری را صرف تجزیه و تحلیل آن می کنند. 3- ممکن است مدیران شرکت ها عالوه بر اطالعات صورت های مالی اطالعات دیگری را در سطح عموم ارائه کرده باشند که محقق از این اطالعات آگاهی ندارد. 12 -پیشنهادهای کاربردی به سرمایه گذاران بالفعل و بالقوه پیشنهاد می گردد با توجه به نتایج تحقیق مشاهده گردید شرکت هایی که عملکرد اجتماعی داشته اند منجر به کاهش مدیریت سود و بهبود کیفیت سود و گزارشگری مالی می شود از اینرو در اخذ تصمیمات اقتصادی به عواملی همچون معیارهای مسئولیت های اجتماعی شرکتی اندازه شرکت و نسبت بدهی ها و همچنین کیفیت حسابرسی توجه داشته باشند زیرا این عوامل از معیارهای مهم و تاثیر گذار بر مدیریت سود در شرکت ها بودند. 13 -پیشنهاد برای پژوهش های آینده هم چنین به محققین آتی نیز پیشنهاد می گردد که موضوعات زیر را مورد پژوهش قرار دهند. 1- توصیه می گردد به بررسی رابطه بین مسئولیت های اجتماعی شرکتی و معیارهای مالی اقتصادی شرکتی ( مانند ارزش افزوده ارزش افزوده بازار ارزش افزوده اقتصادی( پرداخته شود. 2- به بررسی تاثیر دریافت گواهی نامه ISO9000 بر میزان فروش و سوداوری شرکت ها پرداخته شود. 3- توصیه می گردد به بررسی تاثیر معیارهای مسئولیت اجتماعی شرکتی و سودآوری آتی با تفکیک صنایع موجود در بورس تهران پرداخته شود.